ozsw

Op deze Vlaams-Nederlandse filosofiedag willen we begeerte opnieuw in het centrum het filosofische denken plaatsen. Van oudsher speelt de begeerte een centrale rol in de filosofie. Plato’s Symposium werkt bijvoorbeeld niet alleen een filosofische theorie van de liefde uit, maar plaatst Eros in het hart van de filosofische praktijk. De naam van onze discipline – wijsbegeerte in ietwat archaïsch Nederlands – getuigt van een verlangen dat de motor van het streven naar kennis zou zijn. De rol van verlangen, lichamelijkheid en misschien zelfs erotiek in de filosofie kunnen echter makkelijk uit beeld raken door enkel een neutraal of objectief streven naar kennis voorop te stellen.  

Ten eerste gaat dat over filosofische theorieën van het verlangen. Uiteraard zijn liefde en begeerte geen onbesproken thema’s in de filosofie – van Harry Frankfurts The Reasons of Love tot Roland Barthes’ Fragments d’un discours amoureux, van Iris Murdochs filosofie van de liefde tot Julia Kristeva’s historische-filosofische bespiegelingen, van Plato tot Hadewijchs liefdesmystiek, van de psychoanalyse als filosofische theorie van het verlangen tot de fenomenologische en feministische reflecties op lichamelijkheid.  

De vraag die in deze filosofieën van de liefde vaak onbeantwoord blijft, is welke rol verlangen, en bij uitbreiding vriendschap, lichamelijkheid en seksualiteit, precies spelen in het filosofische denken zelf. We nodigen daarom ten tweede ook uit tot reflectie op hoe verlangen een rol speelt in de beoefening van filosofie. 

In de mate dat de filosofie een dialogische praktijk is, zijn de persoonlijke relaties, affaires, romances en vriendschappen van filosofen niet alleen biografisch of anekdotisch interessant, maar ook van fundamenteel conceptueel belang. Als de filosoof niet kan denken zonder de ander, loont het om de concrete relatie met die ander zelf te overdenken. Wat zou bijvoorbeeld de filosofische betekenis kunnen zijn van de beroemde verliefdheden tussen Socrates en Alkibiades, Abelardus en Héloïse, Hannah Arendt en Martin Heidegger? Van de vriendschap tussen Ludwig Wittgenstein en Bertrand Russell, Hélène Cixous en Jacques Derrida, of van juist het gebrek daaraan bij filosofische eenzaten zoals Immanuel Kant?  

Deze rol van het verlangen in de filosofie is brandend actueel. De afgelopen jaren zijn er ook in onze discipline immers veel gevallen van sociaal en seksueel grensoverschrijdend gedrag aan het licht gekomen. Dit maakt het des te relevanter om de centrale rol die de filosofie aan het verlangen toekent kritisch onder de loep te nemen. Hoe moeten we ons namelijk verhouden tot het feit dat er in de filosofie vaak is gesteld dat er bij uitstek iets intiems zou zijn aan de band tussen leraar en leerling? Hemelt het Symposium bijvoorbeeld de ongelijke liefde tussen leraar en leerling niet op? Pretendeert de filosofie daarin dan te verschillen van andere onderzoeksgebieden?  

En hoe gaan we daar mee om? Is het zaak om filosofisch onderzoek en onderwijs radicaal te scheiden van lichamelijkheid en begeerte? Of maakt het willen ontkennen van de relatie tussen filosofie en begeerte juist een structureel kenmerk van onze discipline onzichtbaar?